Tiêm vắc xin cho mẹ bầu cần lưu ý những gì? Nên tiêm gì và không nên tiêm gì?

16/07/2025 11:02

Mang thai là hành trình thiêng liêng nhưng cũng đầy thách thức, bởi cơ thể người mẹ phải đối mặt với nhiều thay đổi, trong khi hệ miễn dịch bị suy giảm đáng kể. Chính vì vậy, tiêm vắc xin trong thai kỳ không chỉ là biện pháp phòng bệnh hiệu quả cho mẹ mà còn là hành động thiết thực giúp thai nhi hình thành hệ miễn dịch từ trong bụng mẹ. Vậy tiêm vắc xin cho mẹ bầu cần lưu ý gì? Loại vắc xin nào là bắt buộc, loại nào nên cân nhắc? Cùng Vallac tìm hiểu chi tiết qua bài viết chuyên sâu dưới đây.

Tại sao mẹ bầu cần tiêm vắc xin trong thai kỳ?

Trong thai kỳ, hệ miễn dịch của mẹ có xu hướng suy giảm tự nhiên để tránh việc "đào thải" thai nhi - vốn mang một nửa gen từ bố. Tuy nhiên, điều này khiến mẹ dễ bị tấn công bởi các loại vi rút, vi khuẩn nguy hiểm. Một số bệnh truyền nhiễm khi xảy ra trong thai kỳ không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe mẹ mà còn có thể gây dị tật thai nhi, sinh non, thậm chí thai lưu.
Tiêm vắc xin không chỉ giúp mẹ phòng tránh bệnh tật mà còn truyền miễn dịch thụ động sang thai nhi thông qua nhau thai, giúp bé yêu có hệ miễn dịch vững vàng trong những tháng đầu đời khi chưa thể tiêm phòng. Đặc biệt, nhiều nghiên cứu cho thấy tiêm ngừa đầy đủ còn góp phần giảm tỷ lệ nhập viện sơ sinh, giảm tử vong sơ sinh và giúp hành trình làm mẹ trở nên an tâm hơn bao giờ hết.

Những loại vắc xin mẹ bầu nên tiêm theo khuyến nghị y tế toàn cầu

Không phải vắc xin nào cũng phù hợp với phụ nữ mang thai. Tuy nhiên, có một số loại đã được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) và Bộ Y tế Việt Nam xác nhận là an toàn và cần thiết để bảo vệ sức khỏe của cả mẹ và thai nhi. Dưới đây là những vắc xin quan trọng nhất mà mẹ bầu không nên bỏ qua trong thai kỳ:

Vắc xin cúm mùa – lá chắn ngừa biến chứng hô hấp
Thời điểm tiêm phù hợp: Có thể tiêm vào bất kỳ giai đoạn nào của thai kỳ, nhưng lý tưởng nhất là trước mùa cúm (thường từ tháng 9 đến tháng 12 hằng năm).
Vì sao cần tiêm: Vắc xin cúm giúp giảm 40–50% nguy cơ nhập viện do biến chứng hô hấp nặng. Ngoài ra, kháng thể từ mẹ còn giúp bé có miễn dịch thụ động trong 6 tháng đầu đời – giai đoạn bé chưa thể tự tiêm phòng cúm.

Vắc xin uốn ván (VAT) – ngăn ngừa uốn ván sơ sinh nguy hiểm
Lịch tiêm khuyến nghị: Mũi 1 từ tuần thai thứ 20, mũi 2 cách mũi đầu ít nhất 4 tuần. Nếu mẹ đã tiêm đủ trong lần mang thai trước, có thể chỉ cần nhắc lại 1 mũi.
Lợi ích: Ngăn ngừa uốn ván sơ sinh – một căn bệnh có tỷ lệ tử vong cao nếu không được bảo vệ kịp thời. Đồng thời giúp mẹ phòng tránh uốn ván khi sinh nở trong môi trường chưa đảm bảo vô trùng tuyệt đối.

Vắc xin ho gà – bạch hầu – uốn ván (Tdap) – bảo vệ bé ngay từ khi chào đời
Thời gian tiêm tối ưu: Từ tuần thai thứ 27 đến 36.
Tác dụng nổi bật: Ngoài việc phòng ngừa ho gà – bệnh lý đặc biệt nguy hiểm ở trẻ sơ sinh dưới 2 tháng tuổi, vắc xin Tdap còn giúp truyền kháng thể sang thai nhi thông qua nhau thai, tạo nên lớp miễn dịch chủ động ngay từ trong bụng mẹ.

Vắc xin phòng COVID-19 – tiêm khi cần thiết
Tùy thuộc tình trạng cụ thể: Mẹ bầu nên tiêm theo chỉ định của bác sĩ và khuyến cáo của Bộ Y tế trong từng thời kỳ.
Lợi ích đáng kể: Bảo vệ mẹ khỏi nguy cơ trở nặng nếu không may nhiễm virus SARS-CoV-2 trong thai kỳ. Đồng thời, giảm thiểu khả năng ảnh hưởng đến thai nhi khi mẹ mắc COVID-19.

Trước khi tiêm bất kỳ loại vắc xin nào, mẹ bầu cần tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa sản để đánh giá tình trạng sức khỏe, đảm bảo an toàn tuyệt đối trong quá trình tiêm chủng.

Những loại vắc xin mẹ bầu không nên tiêm cập nhật từ các tổ chức y tế uy tín

Dù tiêm vắc xin là cách hiệu quả để phòng ngừa bệnh lý nguy hiểm trong thai kỳ, không phải loại nào cũng phù hợp với mẹ bầu. Đặc biệt, nhóm vắc xin sống giảm độc lực (live attenuated vaccines) được chống chỉ định trong thai kỳ do có nguy cơ tiềm ẩn ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi. Dưới đây là những loại vắc xin mà các tổ chức y tế như WHO, CDC Hoa Kỳ và Bộ Y tế Việt Nam khuyến cáo mẹ bầu không nên tiêm:

Vắc xin sởi – quai bị – rubella (MMR)
Vắc xin MMR chứa virus sống đã được làm yếu. Dù chưa có bằng chứng cụ thể về dị tật bẩm sinh ở thai nhi nếu mẹ tiêm khi đang mang thai, nguy cơ lý thuyết vẫn tồn tại. CDC và WHO đều khuyến cáo phụ nữ nên hoàn thành tiêm MMR ít nhất một tháng trước khi mang thai. Trong trường hợp đã lỡ tiêm trước khi biết có thai, không nhất thiết phải đình chỉ thai kỳ, nhưng cần được theo dõi sát sao bởi bác sĩ chuyên khoa sản.
Nguồn tham khảo: CDC – “Guidelines for Vaccinating Pregnant Women” (2023)

Vắc xin thủy đậu (Varicella)
Đây là một trong những loại vắc xin sống khác cần tránh trong thai kỳ. Virus varicella-zoster có thể gây ra hội chứng thủy đậu bẩm sinh nếu lây nhiễm trong tam cá nguyệt đầu, dẫn đến tổn thương da, thần kinh, hoặc dị tật chi ở thai nhi. Do đó, phụ nữ nên tiêm phòng thủy đậu và chờ ít nhất 4 tuần sau tiêm mới nên có thai.
Nguồn tham khảo: WHO – “Varicella and herpes zoster vaccines: WHO position paper” (2022)

Vắc xin sốt vàng (Yellow Fever)
Đây là loại vắc xin bắt buộc ở một số quốc gia châu Phi và Nam Mỹ. Tuy nhiên, do là vắc xin sống, nó chỉ được cân nhắc tiêm cho mẹ bầu trong trường hợp thực sự cần thiết, chẳng hạn khi không thể trì hoãn việc đến vùng có dịch. Trong tình huống này, quyết định tiêm cần được đưa ra sau khi đánh giá lợi ích và nguy cơ kỹ lưỡng, và chỉ nên thực hiện dưới sự giám sát của bác sĩ.
Nguồn tham khảo: WHO – “International Travel and Health” (2023)

Tuy nhiên nếu đã lỡ tiêm vắc xin sống trước khi phát hiện có thai thì mẹ bầu cần làm gì?

Nhiều trường hợp mẹ bầu không biết mình đang mang thai và đã tiêm một số vắc xin sống trong giai đoạn đầu. Trong tình huống đó, mẹ không nên quá lo lắng hay tự ý quyết định dừng thai kỳ. Theo dữ liệu từ các nghiên cứu dịch tễ học, không có bằng chứng xác thực nào cho thấy vắc xin MMR hoặc thủy đậu gây ra dị tật bẩm sinh.
Thay vào đó, mẹ cần:

• Thông báo ngay cho bác sĩ sản khoa về loại và thời điểm tiêm vắc xin.
• Tuân thủ lịch khám thai, đặc biệt là các mốc siêu âm quan trọng như tuần 12, 22 và 32 để kiểm tra phát triển thai nhi.
• Thực hiện các xét nghiệm cần thiết nếu có chỉ định từ chuyên gia (ví dụ: xét nghiệm triple test, NIPT...).

Vắc xin là lá chắn giúp mẹ bầu và thai nhi phòng tránh các bệnh lý nguy hiểm. Tuy nhiên, việc tiêm phòng trong thai kỳ cần lựa chọn cẩn trọng và dựa trên tư vấn y khoa chính xác. Đối với các vắc xin sống giảm độc lực như MMR, thủy đậu hay sốt vàng, mẹ nên hoàn tất trước khi mang thai hoặc tạm hoãn nếu đã có thai. Mọi quyết định tiêm chủng trong thai kỳ đều cần được cá nhân hóa và đặt dưới sự hướng dẫn của bác sĩ chuyên môn.

Thời điểm vàng để tiêm vắc xin trong thai kỳ

Tiêm vắc xin khi mang thai không thể làm theo cảm tính hay tùy hứng. Thay vào đó, cần có kế hoạch cụ thể và phù hợp với từng giai đoạn thai kỳ. Việc lựa chọn đúng thời điểm không chỉ giúp mẹ bầu tăng cường miễn dịch hiệu quả, mà còn đảm bảo an toàn tuyệt đối cho thai nhi.

Trước khi mang thai: Đây là thời điểm lý tưởng để tiêm các loại vắc xin sống giảm độc lực như rubella, thủy đậu, viêm gan B hoặc HPV. Các tổ chức y tế như WHO và CDC khuyến cáo phụ nữ nên hoàn tất các mũi tiêm này ít nhất 3 tháng trước khi mang thai. Việc này giúp cơ thể có đủ thời gian tạo kháng thể mà không ảnh hưởng đến sự phát triển của phôi thai nếu có thụ thai sau đó.

Tam cá nguyệt thứ nhất (tuần 1–13): Trong ba tháng đầu, thai nhi đang trong quá trình hình thành các cơ quan quan trọng. Do đó, việc tiêm vắc xin nên được hạn chế và chỉ thực hiện nếu thật sự cần thiết, ví dụ như mẹ có nguy cơ cao mắc bệnh hoặc đang sống trong vùng có dịch. Tất cả quyết định tiêm chủng trong giai đoạn này cần có sự tư vấn kỹ lưỡng từ bác sĩ sản khoa.

Tam cá nguyệt thứ hai (tuần 14–27): Đây là giai đoạn “an toàn” nhất để bắt đầu tiêm các loại vắc xin được khuyến nghị trong thai kỳ. Mẹ bầu có thể tiêm vắc xin cúm mùa, giúp phòng ngừa biến chứng hô hấp nặng trong mùa dịch, và vắc xin uốn ván mũi đầu tiên nhằm phòng chống uốn ván sơ sinh cho bé.

Tam cá nguyệt thứ ba (tuần 28 đến khi sinh): Từ tuần 28 trở đi, mẹ bầu nên hoàn tất các mũi vắc xin còn lại. Cụ thể, vắc xin uốn ván mũi thứ hai nên được tiêm cách mũi đầu tiên tối thiểu 4 tuần để đảm bảo hiệu quả bảo vệ kép cho cả mẹ và con. Ngoài ra, vắc xin Tdap (bạch hầu – ho gà – uốn ván) cũng nên được tiêm trong khoảng tuần 27–36 để tăng khả năng truyền miễn dịch thụ động qua nhau thai, giúp bé được bảo vệ ngay từ những tháng đầu đời.

Lưu ý đặc biệt khi mẹ bầu đi tiêm vắc xin

Đối với mẹ bầu, mỗi mũi tiêm không chỉ bảo vệ sức khỏe cá nhân mà còn là “tấm khiên” đầu tiên giúp thai nhi tránh khỏi nhiều bệnh lý nguy hiểm. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn tối đa trong suốt quá trình tiêm chủng, mẹ cần tuân thủ một số nguyên tắc quan trọng.
Trước tiên, việc tiêm vắc xin chỉ nên được thực hiện tại các cơ sở y tế uy tín, đã được cấp phép và có đầy đủ điều kiện xử lý phản ứng sau tiêm. Tốt nhất, nên chọn nơi có bác sĩ sản khoa hoặc bác sĩ chuyên ngành miễn dịch trực tiếp theo dõi và thăm khám trước khi tiêm. Điều này đặc biệt cần thiết trong trường hợp mẹ có tiền sử dị ứng hoặc đang mang đa thai.

Sau khi tiêm, mẹ không nên rời đi ngay mà cần ở lại cơ sở y tế ít nhất 30 phút để theo dõi phản ứng tức thì. Một số triệu chứng thông thường như đau nhẹ tại chỗ tiêm, mỏi người hoặc sốt nhẹ là điều có thể gặp. Tuy nhiên, nếu xuất hiện các dấu hiệu như sốt cao trên 38.5°C, nổi ban toàn thân, khó thở, nhịp tim nhanh hoặc cảm giác choáng váng, mẹ cần lập tức quay lại cơ sở y tế để được kiểm tra và xử lý kịp thời.

Ngoài ra, với những mẹ bầu đang mắc bệnh mạn tính như hen suyễn, tăng huyết áp, tim mạch hoặc đang sử dụng thuốc điều trị dài ngày, việc tiêm vắc xin càng cần được cân nhắc kỹ lưỡng. Mẹ nên khai báo đầy đủ với bác sĩ để được tư vấn loại vắc xin phù hợp cũng như thời điểm tiêm an toàn nhất.
Trong những ngày sau tiêm, mẹ cũng nên hạn chế vận động mạnh, uống nhiều nước và nghỉ ngơi hợp lý để cơ thể có đủ điều kiện kích hoạt phản ứng miễn dịch. Nếu có bất kỳ biểu hiện bất thường nào, hãy theo dõi sát sao và liên hệ với cơ sở y tế gần nhất để đảm bảo sức khỏe cho cả mẹ và thai nhi.

Giải đáp những thắc mắc thường gặp khi tiêm vắc xin trong thai kỳ

Tiêm vắc xin khi mang thai là một trong những biện pháp quan trọng giúp mẹ bầu bảo vệ bản thân và thai nhi khỏi các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm. Tuy nhiên, nhiều mẹ vẫn còn băn khoăn và lo lắng về tính an toàn cũng như hiệu quả của việc tiêm chủng trong giai đoạn nhạy cảm này. Dưới đây là những câu hỏi phổ biến nhất và lời giải đáp chi tiết từ chuyên gia:

1. Tiêm vắc xin trong thai kỳ có ảnh hưởng xấu đến thai nhi không?
 Không. Ngược lại, việc tiêm vắc xin đúng loại và đúng thời điểm còn là “lá chắn miễn dịch” quý giá cho thai nhi – nhất là trong 6 tháng đầu sau sinh khi bé chưa được tiêm phòng đầy đủ. Theo CDC và WHO, vắc xin như cúm mùa, uốn ván và Tdap đã được chứng minh là an toàn và có khả năng giúp mẹ truyền kháng thể thụ động sang con.

2. Nếu lỡ quên lịch tiêm, mẹ có cần tiêm bù không?
 Câu trả lời là có. Tuy nhiên, mẹ cần đến cơ sở y tế để được tư vấn lộ trình tiêm bù phù hợp. Không nên tự tiêm bù hoặc thay đổi khoảng cách giữa các mũi nếu không có hướng dẫn của bác sĩ chuyên môn.

3. Có thể tiêm nhiều loại vắc xin trong cùng một buổi không?
 Một số loại vắc xin được phép tiêm cùng lúc, chẳng hạn như cúm và Tdap, nhưng cần được tiêm ở hai vị trí khác nhau trên cơ thể (ví dụ một bên cánh tay trái và một bên cánh tay phải). Tuy nhiên, không nên tự ý kết hợp các loại vắc xin mà không có sự chỉ định cụ thể từ nhân viên y tế.

4. Mẹ bầu có tiền sử dị ứng có được tiêm vắc xin không?
 Tùy vào mức độ dị ứng. Nếu chỉ là dị ứng nhẹ (như nổi mẩn, ngứa da), mẹ vẫn có thể tiêm vắc xin nhưng nên được theo dõi sát sau tiêm ít nhất 30 phút. Trong trường hợp có tiền sử sốc phản vệ, mẹ cần báo ngay với bác sĩ để được cân nhắc tiêm thử nghiệm dưới giám sát hoặc xét nghiệm đánh giá nguy cơ trước khi quyết định tiêm.

5. Có cần tiêm lại các mũi đã tiêm từ lần mang thai trước?
 Có. Mỗi thai kỳ là một chu kỳ miễn dịch độc lập. Ví dụ, vắc xin Tdap được khuyến nghị tiêm lại vào tam cá nguyệt thứ ba của mỗi lần mang thai, dù mẹ đã từng tiêm trước đó. Điều này giúp đảm bảo bé sơ sinh nào cũng được nhận kháng thể đầy đủ qua nhau thai.

6. Mẹ đang bị cảm hoặc sốt nhẹ có nên hoãn tiêm vắc xin?
 Nếu mẹ chỉ cảm nhẹ, không sốt cao và không có dấu hiệu nhiễm trùng nặng, tiêm vắc xin vẫn có thể thực hiện. Tuy nhiên, nếu sốt trên 38,5°C hoặc đang dùng thuốc kháng sinh, nên hoãn lịch tiêm và quay lại sau khi hồi phục hoàn toàn.

7. Có nên tiêm vắc xin COVID-19 khi đang mang thai không?
 Tùy vào hướng dẫn của Bộ Y tế tại từng thời điểm và vùng dịch tễ. Tại Việt Nam, vắc xin COVID-19 đã được phép sử dụng cho phụ nữ mang thai từ 13 tuần trở lên trong những giai đoạn cao điểm dịch, với đánh giá lợi ích vượt trội so với rủi ro. Mẹ nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi quyết định tiêm.

8. Có tác dụng phụ nghiêm trọng nào sau tiêm vắc xin trong thai kỳ không?
 Hầu hết các phản ứng sau tiêm chỉ là nhẹ và thoáng qua như đau tại chỗ tiêm, sốt nhẹ hoặc mệt mỏi. Rất hiếm khi xảy ra sốc phản vệ. Tuy nhiên, mẹ cần được theo dõi kỹ tại cơ sở y tế sau tiêm để kịp thời phát hiện và xử trí nếu có dấu hiệu bất thường.